Sở hữu trí tuệ trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới 
(BDO) Các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới mang lại tiềm năng to lớn, giúp Việt Nam tham gia vào mạng lưới liên kết với các thị trường kinh tế hàng đầu trên toàn cầu, nhưng làm thế nào để khai thác, vận dụng những cơ hội mà FTA thế hệ mới mang lại cũng như tránh những rủi ro còn tồn tại, ta cần nắm bắt những quy định chặt chẽ hơn nhiều lần so với các hiệp định thương mại truyền thống trước đây, đáng chú ý là những vấn đề về quyền Sở hữu trí tuệ.
Ảnh: sưu tầm
Hiện nay, trong bối cảnh Việt Nam đã và đang tích cực hội nhập hóa kinh tế toàn cầu thông qua các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) như Hiệp định Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (UKVFTA), và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP),…
Các hiệp định này đã mở ra cơ hội lớn cũng như thách thức cho doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế, đặc biệt để tận dụng tốt của các FTA thì vấn đề bảo vệ và quản lý quyền Sở hữu trí tuệ (SHTT) lại trở thành yếu tố và điều kiện cần thiết trong bối cảnh chung.
Luật SHTT lần đầu được đưa vào hệ thống thương mại đa phương tại Hiệp định TRIPS, tuy nhiên ngày nay các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và UKVFTA đã nâng tầm bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, gần như vượt xa các chuẩn mực truyền thống của TRIPS. Theo đó, thông qua các FTA này, thị trường xuất nhập khẩu đã được mở rộng, đặc biệt là đối với các sản phẩm có giá trị sở hữu trí tuệ cao như dược phẩm, nông sản và văn hóa. Qua đó, vô hình chung trở thành chìa khóa giúp doanh nghiệp Việt khai thác, thâm nhập thị trường mới, nâng cao khả năng cạnh tranh trong bối cảnh phát triển hiện nay.
Xét theo khía cạnh độc quyền về sản phẩm mà SHTT trong các FTA thế hệ mới mang lại không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa lợi nhuận từ phí bản quyền mà còn tạo thêm nguồn thu nhập từ việc cấp phép sử dụng các tài sản trí tuệ. Việc này đặc biệt quan trọng khi các thỏa thuận kinh tế ngày càng sâu rộng, đòi hỏi doanh nghiệp phải có chiến lược bảo vệ và thương mại hóa sáng tạo các sản phẩm trí tuệ của mình một cách toàn diện.
Do đó, để khai thác tối đa các tiềm năng từ những hiệp định trên, doanh nghiệp Việt Nam cần xây dựng chiến lược bảo vệ thương hiệu hiệu quả, đồng thời chủ động đăng ký bảo hộ tất cả tài sản trí tuệ có giá trị, qua đó giúp duy trì lợi thế cạnh tranh bền vững, giảm thiểu rủi ro bị xâm phạm quyền SHTT, đặc biệt là khi khả năng bảo vệ tài sản trí tuệ là minh chứng cho sự ổn định và tiềm năng phát triển của chính doanh nghiệp đó.
Bên cạnh đó, những khó khăn hiện hữu về bảo vệ và quản lý quyền SHTT vẫn đang diễn ra và thực sự cần giải quyết. Vấn đề dễ nhận thấy nhất có thể đề cập đến việc doanh nghiệp phải đối mặt với các đối thủ quốc tế có bề dày kinh nghiệm trong việc khai thác và bảo vệ quyền SHTT, do đó doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức và đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đồng thời xây dựng chiến lược SHTT toàn diện, phù hợp với yêu cầu khắt khe từ các FTA.
Khi hiểu rõ và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp không chỉ bảo vệ được tài sản trí tuệ mà còn tối ưu hóa tiềm năng phát triển trong môi trường kinh doanh toàn cầu đầy cạnh tranh. Hơn thế nữa, còn có phần lớn các doanh nghiệp chưa thực sự chú trọng đúng mức vào tài sản trí tuệ của mình. Điều này đi kèm với việc gây nên cản trở cho sự đổi mới sáng tạo và giảm khả năng khai thác giá trị thương mại của tác giả.
Đơn cử, mỗi năm ở Việt Nam đã chịu nhiều thiệt hại lớn từ những hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ như buôn bán hàng giả, hàng nhái, vi phạm bản quyền, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh thu của các nhà sáng tạo.
Ảnh: sưu tầm
Một dẫn chứng rõ ràng nhất là thương hiệu café Trung Nguyên tại Mỹ đã bị Công ty Rice Field đăng ký bảo hộ tại Tổ chức Bảo hộ trí tuệ thế giới (WIPO) và sau 2 năm đàm phán doanh nghiệp này mới lấy lại được thương hiệu và Rice Field nhận làm đại lý phân phối tại Mỹ.
Sau thương vụ dàn xếp, đã ngốn của Trung Nguyên hàng trăm nghìn USD. Hiển nhiên sau “cú vấp” trên, Trung Nguyên đã đăng ký thương hiệu tại 60 quốc gia và nhận ra về bài học kinh nghiệm, minh chứng cho sự cần thiết của việc đăng ký bảo hộ thương hiệu trước khi mở rộng ra thị trường quốc tế.
Tương tự trường hợp của gạo ST25 cũng là ví dụ điển hình, vào năm 2019 sau khi gạo ST25 giành giải "Gạo ngon nhất thế giới", một số doanh nghiệp nước ngoài đã nhanh chóng đăng ký nhãn hiệu ST25 tại Mỹ mà không phải từ ông Hồ Quang Cua – “cha đẻ” của loại sản phẩm này. Ngoài ra, thương hiệu Vinamit cũng từng vướng phải tranh chấp tại Trung Quốc khi đối tác cũ đã đăng ký độc quyền tên thương hiệu “Đức Thành” bằng tiếng Hoa. Dù cuối cùng Vinamit đã thắng kiện, nhưng hành trình kiện tụng kéo dài 4 năm đã tiêu tốn rất nhiều chi phí và thời gian.
Không chỉ những doanh nghiệp trên mà còn nhiều doanh nghiệp Việt Nam khác cũng gặp tình huống tương tự chẳng hạn như thương hiệu Vinataba, kẹo dừa Bến Tre, nước mắm Phú Quốc,….
Những ví dụ này nhấn mạnh vai trò sống còn của việc chủ động bảo vệ tài sản trí tuệ ở cả trong và ngoài nước, doanh nghiệp cần nhận thức rằng chi phí cho việc đăng ký bảo hộ thương hiệu thường thấp hơn rất nhiều so với chi phí cho các cuộc kiện tụng kéo dài và phức tạp hơn sau này. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh, đảm bảo sự phát triển bền vững và mở rộng quy mô trên thị trường quốc tế.
Ảnh: sưu tầm
Đối với đăng ký bản quyền SHTT, Bình Dương hiện đang là một trong những địa phương đi đầu trong việc bảo vệ và phát triển tài sản trí tuệ, đóng góp đáng kể vào việc đưa các sản phẩm địa phương vươn ra thị trường quốc tế.
Trong đó, tỉnh đã phát động Chương trình phát triển tài sản trí tuệ đến năm 2030, với mục tiêu cụ thể là nâng cao nhận thức và hỗ trợ đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho các tổ chức, cá nhân trên địa bàn tỉnh. Chương trình tập trung hỗ trợ đăng ký bảo hộ quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng, bên cạnh đó còn thúc đẩy các kết quả nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, chương trình đặt ra mục tiêu cụ thể cho giai đoạn từ năm 2025 – 2030, nhằm tăng cường số lượng đơn đăng ký sáng chế, nhãn hiệu và giống cây trồng mới.
Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành để xây dựng cơ sở dữ liệu và cung cấp dịch vụ thông tin sở hữu trí tuệ, giúp hỗ trợ hiệu quả đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp, nhất là các đơn vị khởi nghiệp trong giai đoạn tới.
Ảnh: sưu tầm
Thêm vào đó, ngành Công thương tại Bình Dương cũng hưởng ứng tích cực trong việc thúc đẩy quản lý và bảo vệ tài sản trí tuệ. Một ví dụ tiêu biểu là trong năm 2024 Trung tâm Xúc tiến thương mại và Phát triển Công nghiệp tỉnh Bình Dương (gọi tắt là Trung tâm) đã hỗ trợ doanh nghiệp địa phương tham gia các sàn thương mại điện tử quốc tế như HKTDC và Alibaba.
Đây là cơ hội quan trọng giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường toàn cầu, song song đó, Trung tâm đã hỗ trợ cung cấp hướng dẫn chi tiết về quy trình đăng ký bảo hộ quyền SHTT trước khi doanh nghiệp đưa sản phẩm lên các nền tảng trực tuyến và đặc biệt ưu tiên hỗ trợ những doanh nghiệp có sản phẩm đã được bảo hộ hợp pháp, qua đó giúp đảm bảo quyền lợi và nâng cao uy tín đối với sản phẩm Việt Nam.
Ngoài ra, theo những thông tin tại Hội thảo “Hành trình thay đổi diện mạo năng lực chuyển đổi số ngành Công thương”, tổ chức vào ngày 28-8 tại VNPT (Bình Dương) vừa qua với nội dung bao gồm số hóa dữ liệu, cải thiện thủ tục hành chính và tích hợp thông tin vào Trung tâm Điều hành thông minh (IOC) cùng một số khía cạnh khác của chuyển đổi số. Tại đây, các chuyên gia đã chia sẻ kinh nghiệm, đưa ra dẫn chứng và phân tích về lợi ích của chuyển đối số đối với bảo vệ và quản lý quyền SHTT, góc nhìn từ sự phát triển của công nghệ số vào việc quản lý các tài sản như sáng chế, nhãn hiệu trở nên minh bạch và hiệu quả hơn.
Đồng thời, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI, Blockchain và Big Data phần lớn giúp doanh nghiệp giám sát và xử lý vi phạm SHTT một cách nhanh chóng. Ngoài ra, các công nghệ bảo mật như mã hóa dữ liệu và chữ ký số đảm bảo an toàn cho tài sản trí tuệ, giúp ngăn chặn nguy cơ đánh cắp và lạm dụng thông tin.
Ông Nguyễn Trường Thi, Phó Giám đốc Sở Công thương chia sẻ kinh nghiệm xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu trong chuyển đổi số tại Hội thảo (ảnh: Diệu Hằng)
Nhìn chung, trong bối cảnh Việt Nam tham gia sâu rộng vào nền kinh tế thế giới thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, việc bảo vệ và quản lý quyền SHTT đã trở thành nền tảng quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển bền vững và duy trì lợi thế cạnh tranh.
Những thách thức từ thị trường quốc tế yêu cầu doanh nghiệp phải chủ động trong việc đăng ký bảo hộ tài sản trí tuệ, tránh rủi ro bị chiếm đoạt, như các trường hợp tranh chấp thương hiệu nổi tiếng như Trung Nguyên và gạo ST25. Không chỉ vậy, những nỗ lực trong việc thúc đẩy chuyển đổi số sẽ góp phần tích cực vào việc hỗ trợ doanh nghiệp quản lý và bảo vệ SHTT nhiều hơn vào giai đoạn tới.
Do đó, các doanh nghiệp cần tận dụng tối ưu các ứng dụng công nghệ hiện đại như AI và Blockchain, bởi đó không chỉ giúp giám sát, xử lý vi phạm hiệu quả mà còn tạo cơ hội thương mại hóa tài sản trí tuệ, gia tăng giá trị thương hiệu, nhờ vậy củng cố vị thế vững chắc trên thị trường quốc tế với nhiều cơ hội hấp dẫn cũng như tiềm ẩn không ít rủi ro, thách thức.
Anh Hào – Trung tâm Xúc tiến thương mại và Phát triển công nghiệp tỉnh Bình Dương
