Văn hóa, phong tục của 3 miền trong ngày tết cổ truyền Việt Nam

Việt Nam tự hào là một quốc gia giàu truyền thống văn hóa và các phong tục độc đáo. Trong đó, Tết Nguyên đán chính là một trong những hình thức mang đậm dấu ấn riêng của dân tộc. Điều đáng nói là văn hóa, phong tục của 3 miền trong ngày tết cổ truyền Việt Nam luôn có sự khác biệt từ ăn mặc, vui chơi, sinh hoạt, lễ hội… Dưới đây là vài nét khác biệt về văn hóa, phong tục trong ngày tết cổ truyền của 3 miền Bắc, Trung, Nam...

Nếu bánh chưng là biểu tượng trong mâm cỗ tết của người miền Bắc thì bánh tét là linh hồn trong mâm cỗ tết của người miền Trung và miền Nam

Tết cổ truyền ở miền Bắc

Nhắc đến tết cổ truyền ở miền Bắc, người ta thường nghĩ ngay đến mâm cỗ truyền thống. Với người dân miền Bắc, mâm cỗ ngày tết phải có đầy đủ các món bánh chưng, gà luộc, chả giò, dưa hành và một số món phụ khác. Trong đó, bánh chưng được xem là biểu tượng của mâm cổ ngày tết trong các gia đình người dân miền Bắc. Do bánh chưng được xem là biểu tượng, là linh hồn của mâm cỗ ngày tết, nên gói bánh chưng đã trở thành phong tục không thể thiếu của người dân miền Bắc vào dịp tết. Đây cũng được xem là hoạt động truyền thống mà nhiều người trông đợi mỗi dịp tết đến, xuân về. Tết đến, người miền Bắc thường nhắc nhau câu cửa miệng: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” và đó cũng là những thứ đặc trưng phải có trong ngày tết của mỗi gia đình. Mâm cỗ ngày tết của người dân miền Bắc không chỉ thể hiện nét đẹp truyền thống, mà còn thể hiện nét văn hóa bởi sự khơi gợi, đánh thức các giác quan của người thưởng thức.

Mai miền Nam, đào miền Bắc cùng khoe sắc mỗi độ xuân về

Tết đến, xuân về là người người, nhà nhà ở miền Bắc đều chọn cho mình những cành đào tươi thắm để chưng trong nhà hoặc ngoài sân. Theo truyền thuyết từ xa xưa, tại một vùng quê hẻo lánh ở miền Bắc có một cây đào cổ thụ không biết đã mọc tự bao giờ trên núi cao. Một ngày nọ, tai ương ập đến ngôi làng này đúng vào dịp tết. Lúc ấy, trên cây đào bỗng xuất hiện hai vị thần bảo vệ và che chở dân làng vượt qua tai ương. Từ đó, cứ vào dịp tết đến là dân làng lại chưng hoa đào trong nhà với mong muốn hai vị thần sẽ xuất hiện che chở cho gia đình bình an trong năm mới. Điểm đặc biệt là hoa đào chỉ trồng được ở miền Bắc và thường nở đúng vào dịp Tết Nguyên đán. Bên cạnh truyền thuyết, nhiều người chọn chưng hoa đào vì nó có màu sắc rực rỡ, tượng trưng cho sự may mắn trong những ngày đầu năm mới. Đối với người dân miền Bắc, nếu như ngày tết mà trong nhà thiếu sắc hoa đào là thiếu hẳn cả một mùa xuân tươi thắm. Vì vậy, chỉ cần bạn đặt chân đến Hà Nội hay bất kỳ tỉnh, thành nào ở miền Bắc vào dịp tết đều thấy những cành đào quen thuộc.

Đối với người dân miền Bắc, ngoài mâm cỗ, cành đào, ngày tết trên bàn thờ nhất định phải có một mâm ngũ quả với nhiều loại quả khác nhau. Mâm ngũ quả của các gia đình miền Bắc thường không thể thiếu 3 loại quả chính là chuối, bưởi và quýt. Ngoài 3 loại quả nói trên, tùy theo vùng miền mà người ta chưng thêm các loại quả khác. Cùng với sự thay đổi theo thời gian, hiện mâm ngũ quả của các gia đình miền Bắc còn có các loại quả nhập khẩu như táo, nho, lê hay biến tấu theo sự cầu mong gia đình một năm sung túc mà có thêm sung, mãng cầu… Mâm ngũ quả của các gia đình người dân miền Bắc là một trong những vật phẩm không thể thiếu trên bàn thờ tổ tiên, góp phần “hâm nóng” bầu không khí tết, làm cho tết ở mọi nhà như vui vẻ hẳn lên.

Tết của người dân miền Bắc bắt đầu từ ngày 23 tháng chạp âm lịch. Vào ngày này, mọi nhà đều sắm sửa lễ vật để tiễn ông Táo về trời. Lễ tiễn ông Táo bao giờ cũng đi kèm với nghi thức thả cá chép với ngụ ý cá hóa rồng đưa ông Táo về trời. Tiếp đó là các hoạt động dọn dẹp nhà cửa, mua sắm, gói bánh chưng. Giao thừa là khoảnh khắc mọi người trong gia đình đoàn tụ, quây quần bên nhau. Sau đó là những ngày người dân chúc tết, vui xuân với các lễ hội văn hóa truyền thống.

Tết cổ truyền ở miền Trung

Không giống như các gia đình ở miền Bắc, mâm cỗ ngày tết của người dân miền Trung thường có nhiều món ăn đặc sản dân dã mà hấp dẫn. Đó chính là cơm trắng, cá kho, gà luộc, chả ram, canh bún, rau sống… Đối với người dân miền Trung, ngày tết nhất định trên bàn thờ phải có đòn bánh tét cúng tổ tiên. Chính vì vậy mà bánh tét đã trở thành loại bánh đặc trưng vào ngày tết cổ truyền của người dân miền Trung. Một phong tục cần phải nhắc đến là người dân miền Trung khi nấu đồ cúng có nêm mà không nếm, bởi họ quan niệm phải để ông bà tổ tiên thưởng thức trước. Chính vì điều này mà không ít gia đình rơi vào tình trạng dở khóc, dở cười với những món ăn ngày tết đôi khi không hợp khẩu vị do các đầu bếp không chuyên đảm trách!

Mâm cỗ tết của người miền Bắc trau chuốt sắc hương

Tết ở miền Trung thời tiết se lạnh vào buổi sáng mà ấm áp khi nắng lên nên các loại hoa đua nhau khoe sắc. Vào những ngày này, hoa rực rỡ khoe sắc khắp các nẻo đường, trong đó nhiều nhất vẫn là cúc, vạn thọ… Hoa chưng trong nhà có mai miền Nam và đào miền Bắc. Nhiều làng quê ở miền Trung cũng nổi tiếng với mai. Mai có từ xa xưa, nhiều gốc mai cổ thụ được dân chơi mai cả nước săn lùng. Tuy nhiên, thú chơi mai của người dân miền Trung vào ngày tết cổ truyền không mấy phổ biến mà chỉ tập trung vào một số gia đình. Tết đến, đa số các gia đình ở miền Trung dù nghèo vẫn sắm sửa mấy chậu vạn thọ chưng trước cửa nhà, bởi theo họ vạn thọ tượng trưng cho sự trường thọ, cầu mong cha mẹ, ông bà sống lâu với con cháu.

Mâm cỗ tết của người miền Trung dân dã mà hấp dẫn

Dải đất miền Trung thường đối mặt với thiên tai, bão lũ nên người dân thường ít nhiều khó khăn về kinh tế. Vì vậy, mâm ngũ quả của các gia đình miền Trung ngày tết luôn mang ý nghĩa cầu một năm no ấm, đủ đầy. Bên cạnh đó, do ảnh hưởng từ văn hóa miền Nam nên mâm ngũ quả của các gia đình miền Trung thường có chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ… Rất ít gia đình người miền Trung chưng cam, quýt trên mâm ngũ quả ngày tết vì họ cho rằng cam quýt thể hiện sự cam chịu và khổ ải.

Tết ở miền Trung bắt đầu khá sớm, từ 20 tháng chạp âm lịch là nhà nhà, người người đã rộn ràng sửa soạn đón tết. Đối với người dân miền Trung thì mối dây liên hệ gia đình vô cùng quan trọng. Vì vậy, cho dù có đi làm ăn xa, đến ngày 30 tết mọi người cũng kịp về để sum họp, quây quần bên gia đình. Ngày mùng 1 tết mọi người sẽ cùng nhau đi chùa cầu bình an cho gia đình năm mới, tiếp đó là các hoạt động chúc tết hoặc tham gia lễ hội truyền thống, dân gian của làng quê.

Tết cổ truyền ở miền Nam

Tết ở miền Nam rơi vào mùa khô. Do thời tiết nắng nóng nên mâm cỗ của các gia đình miền Nam thường đơn giản với các món nguội. Trên mâm cỗ của người miền Nam thường có 3 món chính là bánh tét, bánh tráng và thịt kho tàu. Với người miền Nam, bánh tét chính là hình ảnh tượng trưng cho sự no ấm từ đời này qua đời khác. Bánh tét tím được làm từ màu lá cẩm vừa ngon lại đẹp mắt là món ăn không thể thiếu trong ngày tết của người miền Nam. Cùng với bánh tét là thịt kho tàu. Thịt heo ngon được lựa chọn từ bắp đùi, nạc thăn hầm với nước dừa. Thịt kho tàu thường được ăn kèm với các loại rau cuốn bánh tráng. Đó cũng chính là những món ăn quen thuộc của mỗi nhà. Các món ăn nói trên chỉ để cúng hoặc ăn tới chiều mùng 2 tết. Mùng 3 tết các gia đình miền Nam thường đổi món sang gà, cá, bò… Để thay đổi khẩu vị, nhiều gia đình vùng quê ở miền Nam thường ăn cháo cá ám, cá lóc nướng vào dịp tết.

Mâm cỗ tết của người miền Nam mộc mạc mà phong phú

Mai là loại hoa không thể thiếu trong các gia đình miền Nam ngày tết. Vào những ngày trước tết, mọi nhà đều săn tìm cho mình một cây mai ưng ý nhất để chưng trong nhà những ngày tết. Mai là loài hoa đẹp, là biểu tượng ngày tết rất đặc trưng của người miền Nam. Mai được biết đến với câu chuyện liên quan đến một cô gái đẹp, hết lòng yêu thương cha mẹ, gia đình. Mai chính là hình ảnh biểu trưng cho thần thái của ngày tết với sự thanh thoát, vững chãi trước nắng gió và thời gian. Cũng như đào với người dân miền Bắc, tết thiếu mai đối với người miền Nam như thiếu đi cô gái đẹp mang mùa xuân đến với mọi nhà.

Đối với người miền Bắc tất cả các loại quả đều có thể chưng bày trên mâm ngũ quả, kể cả quả ớt mang vị cay, miễn sao trông đẹp mắt là được, thì đối với người miền Nam lại có sự kiêng cữ khi chưng mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này có tên gọi với âm giống từ “chúi”, thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm ngũ quả ngày tết vì câu “quýt làm, cam chịu”. Do miền Nam là vùng đất của trái cây, loại nào cũng ngon nên để thể hiện cao nhất lòng hiếu thảo đối với tổ tiên, đồng thời cũng nhằm thể hiện tính mỹ thuật, nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú và người miền Nam không còn cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là “bát, cửu, thập quả”. Và, cho dù trái cây có chứa đựng trong dĩa hay kết nối thành những biểu tượng khác nhau thì người miền Nam vẫn gọi là “mâm ngũ quả”, bởi đó là một sản phẩm văn hóa đã được xác lập trong quá trình lịch sử mở đất, được khuôn đúc theo quan niệm về “bộ ngũ hoàn hảo” trong trí tưởng tượng của người dân miền Nam.

Tết ở miền Nam bắt đầu muộn hơn so với miền Bắc và miền Trung. Người miền Nam không quá cầu kỳ trong việc dọn nhà đón tết nên không chuẩn bị tết quá sớm. Tết với người miền Nam chỉ bắt đầu trước ngày mùng 1 chừng 3 ngày, nhưng kéo dài tới tận Rằm tháng giêng âm lịch. Điểm đặc biệt của người miền Nam là mùng 1 tết thường dành cho gia đình theo đúng nghĩa “mùng một tết cha”. Vào ngày này, con cháu trong gia đình tập trung về chúc tết ông bà, sau đó mới vui chơi cùng bạn bè và tham gia lễ hội hoặc đến các điểm vui chơi giải trí.

HÀN NGÂN

Tin bài cùng chủ đề

• Phải “an cư” mới “lạc nghiệp” (28-01-2022)
• PGS-TS Trần Đình Thiên, Nguyên Viện Trưởng Viện Kinh Tế Việt Nam: Quá trình phát triển của Bình Dương không ồn ào nhưng mãnh liệt (28-01-2022)
• PGS-TS-BS Nguyễn Lân Hiếu: Người thầy thuốc nặng lòng với Bình Dương (28-01-2022)
• Vững tin từ trận thắng hôm nay… (28-01-2022)
• Tản mạn ven những dòng sông (28-01-2022)